Iedereen heeft wel eens de gedachte ‘ik kan het niet’ of ‘ik weet het niet’ wanneer gepresteerd moet worden. Het wordt pas een probleem wanneer iemand hier dagelijks last van heeft en het in zijn of haar dagelijks functioneren belemmert. We noemen het ook wel faalangst. 

Wat is faalangst?

Faalangst betekent letterlijk de angst om te falen. Deze angst is specifiek gekoppeld aan het maken van taken en opdrachten waarbij iemand moet presteren. Er zijn drie typen faalangst die tegelijk naast elkaar en afzonderlijk van elkaar kunnen voorkomen:

• Cognitieve faalangst. Dit is de angst om fouten te maken tijdens het maken van een toets of het leren van nieuwe lesstof in de klas. Een kind is bang dat het slechte leer- en denkprestaties levert.
• Sociale faalangst. Dit is de angst om negatief beoordeeld of afgewezen te worden door vriendjes, vriendinnetjes, klasgenoten, familie en andere groepen waartoe het kind behoort. Een kind is bang om uitgelachen te worden en durft vaak geen vragen in de klas te stellen. Sociale vaardigheden kunnen blokkeren, wat de kans op afwijzing of uitlachen juist vergroot.
• Motorische faalangst. Dit is de angst om fouten te maken bij het uitvoeren van lichamelijke handelingen, wat zich uit in een verkrampte houding. Wanneer een kind iets op zijn gitaar mag spelen, kan het blokkeren.

Oorzaken van faalangst

Faalangst wordt veroorzaakt door aanleg in interactie met omgevingsfactoren. Ouders die zelf last hebben van faalangst kunnen dit onbedoeld aan hun kind overbrengen en ouders die zeer perfectionistisch zijn kunnen hun kinderen onbewust minder ruimte geven om fouten te maken en met hun fouten om leren gaan. Ook de schoolomgeving speelt een belangrijk rol in de ontwikkeling van faalangst. Wanneer het kind in aanleg gevoelig is voor het ontwikkelen van faalangst en het een leerkracht treft die hier minder sensitief mee omgaat, is de kans groot dat het kind faalangstig wordt. In een klassensituatie kunnen leerlingen zich met elkaar vergelijken wanneer bijvoorbeeld cijfers van een toets hardop in de klas worden voorgelezen. Ook wanneer een kind steeds als laatste gekozen wordt bij de gym kan dit faalangst in de hand werken. Soms is er sprake van een specifiek leerprobleem of een stoornis. Kinderen met dyslexie hebben bijvoorbeeld vaak last van faalangst, doordat zij al zo hebben ervaren dat het lezen en spellen niet lukt.

Signalen van faalangst

Kinderen met faalangst geven allerlei signalen aan hun omgeving af, zoals:  

• lichamelijke klachten, zoals zweten, beven, hartkloppingen, buikpijn, hoofdpijn, etc.
• een hoge en snelle ademhaling, soms hyperventilatie
• de leerkracht niet aan durven kijken
• continue vragen om bevestiging
• veel tijd aan (huis)werk besteden
• bij nieuwe lesstof na de instructie niet goed weten wat het moet doen
• veel verbeteringen in het werk aanbrengen
• dichtklappen bij beurten
• voortdurend steun bij een ander zoeken
• zeer gevoelig voor kritiek
• negatief over zichzelf praten
• perfectionisme
• piekeren
• slechte cijfers halen
• weinig vertrouwen in anderen 

Wat te doen bij faalangst?

Het is niet eenvoudig om faalangst aan te pakken. Het gaat vaak gepaard met ups en downs en het neemt veel tijd in beslag. Maar met de nodige tips kun je al een eind komen. Meestal is er echter therapie nodig om verandering teweeg te brengen, met name in het denken van een kind. Een omgeving waarin het kind zich veilig voelt en mag zijn wie het is, is een belangrijke voorwaarde. Ook is het belangrijk dat een goede relatie met het kind wordt opgebouwd, zodat het kind zich vertrouwd voelt en durft te delen hoe het zich voelt en durft te zeggen wat het denkt.

Faalangst: 6 Tips voor thuis

1. Erken en accepteer de angsten, ook al zijn die in jouw ogen niet reëel. Praat met je kind over de faalangst. Wat zijn spannende situaties? Wat denkt je kind in zo’n situatie? Luister en oordeel niet.
2. Leg uit dat iedereen wel eens angstig is, deel jouw grootste angsten met je kind.
3. Stimuleer het zelfvertrouwen van je kind. Geef complimenten die gericht zijn op de persoon en het proces in plaats van het resultaat. Procesgerichte feedback helpt kinderen verder, omdat je een kind bewust maakt wat het ervoor heeft gedaan om het resultaat te bereiken.
4. Benoem en straal uit dat fouten maken mag en bij het leven hoort. Van onze fouten kunnen we bovendien leren.
5. Bied duidelijkheid en structuur. Onvoorspelbaarheid zorgt voor een onveilige setting en wakkert de angst alleen maar aan. Zorg er dus voor dat je kind weet wat er gaat komen.
6. Ga aan de slag met ontspanningsoefeningen, die het kind tijdens een spannende situatie in kan zetten. Het helpt een kind bij het controleren van zijn of haar emoties. Werk bijvoorbeeld aan een goede buikademhaling. Tips hoe dit met je kind te oefenen vind je via deze website.

Faalangst: 6 Tips voor op school

1. Zorg voor een veilige sfeer in de klas, waar kinderen niet met elkaar worden vergeleken en het zijn of haar zegje mag doen. 
2. Ga na of het kind de instructie heeft meegekregen. Door negatieve gedachten, zoals “ik kan het niet”, kan de instructie bij faalangstige kinderen volledig langs hun heen gaan. Help een kind op weg en geef antwoord op de vragen van het kind en bevestig dat hij of zij het goed heeft begrepen.
3. Vertel kort aan de leerling wat er gaat komen, welke lesstof er behandeld gaat worden en wat er vandaag op het programma staat. Zo weet het kind alvast wat er gaat komen.
4. Pas toetsing indien nodig aan. Verleng bijvoorbeeld de tijd en sta hulpmiddelen toe om stressoren bij de leerling weg te nemen.
5. Zorg voor succeservaringen bij de leerling door korte, gemakkelijke opdrachten aan te bieden, waarvan je weet dat de leerling het kan. Wanneer er sprake is van succes kan er in kleine stapjes worden uitgebreid. Vier de successen en moedig de leerling aan om trots op de vooruitgang te zijn.
6. Zet hulpmiddelen in zoals; Helpende gedachten, Spiegel jezelf spel, Ken je kwaliteiten, Opgekikkerd en Gevoelswereldspel; of boeken zoals: ‘Ben jij een Cheetah?’, ‘Ik en Faalangst’ en ‘Het meisje dat nooit fouten maakte’.

Faalangstreductietraining

Vaak is er therapie nodig om faalangst bij kinderen te verminderen, bijvoorbeeld met een faalangstreductietraining. Een faalangstreductietraining bestaat meestal uit meerdere sessies en kan zowel in een individuele setting als groepssetting gegeven worden. De training wordt gegeven aan kinderen vanaf een jaar of 10. Thema’s die vaak aan bod komen zijn: wat is faalangst, helpende en niet-helpende gedachten, ademhaling- en ontspanningsoefeningen, emoties en gevoelens herkennen en gedachten veranderen. 

Vermoed jij faalangst bij jouw kind? Ben jij op zoek naar een faalangstreductietraining voor jouw kind in Utrecht of Woerden of bij jouw kind op school? Neem dan vrijblijvend contact met mij op. 

Bron: Van der Zalm-Grisnich